Behandeling en begeleiding bij een psychose

Als de signalen vroeg worden herkend, dus bij de voortekenen van een psychose, en je direct begeleiding krijgt, kan een psychose soms worden voorkomen. Extra aandacht in deze voorfase is daarom heel belangrijk. Praat met je huisarts of een andere hulpverlener zodat die hulp kan inschakelen van een speciaal team, een Vroege Interventie Psychose-team (VIP-team). Zij kunnen je informatie geven, steunen, begeleiden en wanneer nodig een behandeling starten. Belangrijk is om vast te stellen waar je last van hebt en wat er niet goed loopt, zodat je klachten niet erger worden. In deze fase gaat het niet om het stellen van een diagnose. Als je je meldt bij een psychiater met psychische klachten, zoals een depressie, angsten of problemen anderszins, dan kan door een Early Detection-team (EDIT) worden gescreend op klachten die kunnen passen bij een psychose, zodat je tijdig ondersteund en begeleid kan worden als dat nodig blijkt. Zo kan vaak voorkomen worden dat klachten erger worden.

Welke hulp of begeleiding je nodig hebt, hangt af van hoe erg je psychotische klachten zijn, ook of het thuis kan of dat je opgenomen moet worden. Opname kan nodig zijn als ze bang zijn dat je jezelf iets aandoet (zelfbeschadiging of zelfmoordgedachten) of om een negatieve toestand te doorbreken. Hoe lang de behandeling of begeleiding duurt, is voor iedereen anders, maar het kan maanden tot jaren duren. Het kan dat je klachten (bijna) helemaal verdwijnen en dat je dagelijks functioneren weer zo goed mogelijk herstelt. Maar soms herstel je niet helemaal en houd je langer last, of krijg je een terugval. Je kunt ook herstellen en later in je leven een nieuwe periode krijgen met psychotische klachten.

Wat is er mogelijk qua behandeling?

De behandeling bestaat uit twee fasen die min of meer in elkaar overlopen. Het ene deel is het herwinnen van de stabiliteit en het verminderen van psychotische symptomen. Het andere is het weer oppakken van je leven. Voor het herwinnen van stabiliteit heb je rust en ondersteuning nodig, en bij bepaalde psychotische stoornissen ook medicatie. En om weer te kunnen functioneren, heb je ondersteuning en stimulatie nodig, afgestemd op de eisen die op dat moment aan je gesteld worden op je werk of opleiding. Voorlichting en psychotherapie horen daarbij. In essentie verschilt de problematiek van mensen met en zonder een psychose niet zo veel. Zonder psychose kun je ook problemen hebben met je zelfvertrouwen, somberheid, angst of doorzettingsvermogen. Toch is specifieke psychosezorg wel nodig. Je kunt dan gebruik maken van het feit dat patiënten van elkaar kunnen leren. Jongeren zijn dat ook gewend, ze zitten normaal bij elkaar in een klas. Groepstherapie is een heel krachtige manier om in die moeilijke eerste fase het sociale contact weer te herstellen, maar ook om herkenning te vinden. Lotgenotencontact is echt een belangrijk punt.

Uit het interview met Lieuwe de Haan, psychiater en hoogleraar psychotische stoornissen in het Amsterdam UMC, locatie AMC.

Vroege interventie

Als het duidelijk is dat je voortekenen hebt van een psychose, is vroege interventie (vroeg ingrijpen) heel belangrijk. Soms heeft het weinig of geen effect op je dagelijkse leven, maar soms ook meer dan je zou willen. Door er met iemand over te praten kun je beter begrijpen wat je ervaart en wat je overkomt.

Een speciaal VIP (Vroege Interventie Psychose)-team begeleidt jou en je ouders, en bijvoorbeeld ook je leerkrachten op school krijgen advies hoe ze jou het beste kunnen ondersteunen. Ook als je andere psychische klachten hebt, waarvoor je onder behandeling bent, kan aanvullend gescreend worden op tekenen van een psychose. Daar is het EDIT (Early Detection and Intervention Team) voor, als uit hun screening blijkt dat je risico hebt op psychotische klachten, wordt aanvullend een interview afgenomen en zo nodig teruggekoppeld aan je behandelaar. Met vroege interventie is de kans op snel en volledig herstel groter, en het heeft ook een gunstig effect op je dagelijks functioneren. De kans op een terugval wordt ook kleiner.

Hoe pikken jullie die jongeren eruit?

Jongeren die bij Parnassia al hulp zoeken voor bijvoorbeeld een angstprobleem of een depressie krijgen een aanvullende screening voorgelegd. Zij nemen een zestienvragen lijstje met ja en nee antwoorden door die checkt op bijzondere ervaringen. De vragenlijst is empirisch geconstrueerd en alle vragen dragen onafhankelijk van elkaar bij aan de voorspellende waarde voor een psychose. Als je eruit springt bij die screening (je scoort zes punten of hoger), krijg je een aanvullend interview, de Comprehensive Assessment of At-Risk Mental States (Caarms). En als die aanleiding geeft, neemt het Early Detection and Intervention Team (EDIT) contact op met de behandelaar die jouw angststoornis behandelt. Vervolgens krijgt je van EDIT een aanbod voor een aanvullende behandeling, je kunt dus twee behandelingen krijgen.

Welke resultaten boeken jullie met het voorkomen van psychoses bij jongeren met een verhoogd risico?

Het Early Detection and Intervention Team kan ongeveer de helft van de eerste psychoses voorkomen, binnen de vier jaar. Dat is heel veel. Die resultaten komen uit een grote trial die tussen 2008 en 2012 is gehouden. Na vier jaar is dat nog steeds 37%: nog altijd vrij hoog.

Uit het interview met Mark van der Gaag, psychiater en bijzonder hoogleraar klinische psychologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.

Psycho-educatie

Als je de diagnose psychose hebt gekregen, krijgen jij en je ouders gesprekken met een kinderpsycholoog of kinderpsychiater. Deze legt uit wat een psychose inhoudt en vertelt alles over de kenmerken en problemen waar je last van kunt hebben. En als je drugs gebruikt of alcohol, leer je ook wat het effect van die middelen is en wat de gevolgen zijn.

Zo begrijp je beter wat je hebt en wordt duidelijk welke aanpak of ondersteuning jij nodig hebt. Hoe ernstiger de klachten, hoe intensiever de begeleiding en behandeling. Je leeftijd, ontwikkelingsfase en de omgevingsfactoren spelen daarbij ook een rol. Verder is het goed om te weten of er nog andere aandoeningen zijn waar je last van hebt (comorbiditeit). Soms moet bijvoorbeeld eerst de comorbiditeit worden aangepakt.

Medicijnen

Als je een psychose hebt kun je medicijnen nodig hebben, om de gedachten en gevoelens die horen bij wanen, hallucinaties en buitengewone waarnemingen te doorbreken. Er zijn verschillende medicijnen voor de verschillende problemen. Je kunt medicijnen krijgen die werken tegen de psychotische kenmerken, tegen angst, stemmingswisselingen of slaapproblemen.

Cognitieve gedragstherapie

Deze therapie leert je om je gedachten onder controle te krijgen zodat ze je minder in de weg zitten en om te leren gaan met spanningen en onrust. Wanen en hallucinaties kunnen minder worden als je weet dat de beelden of geluiden er niet echt zijn. Dat kan veel rust brengen en je minder angstig maken.

Goede slaap

Genoeg goede slaap is erg belangrijk om je sterk en goed te voelen. Als je uitgerust bent, kun je beter met dingen omgaan die tegenzitten of moeilijk zijn. Aandacht voor de duur en de kwaliteit van de slaap is dan ook erg belangrijk. Hoe lang slaap je, hoe snel slaap je in, hoe laat word je wakker? Word je ’s nachts vaak wakker, ben je uitgerust als je wakker wordt, ben je moe overdag, en heb je last van slaapwandelen of bedplassen?

Begeleiding dagelijks leven

Als je een psychose hebt, gaat het op school en thuis meestal ook moeilijk. Naar school gaan, sporten of omgaan met je vrienden, normale dingen in het dagelijks leven, kunnen moeilijk voor je zijn. Heel begrijpelijk als je in zo’n verwarrende periode zit. Gelukkig zijn er speciale hulpverleners van maatschappelijk werk en vanuit school die je kunnen helpen om weer wat grip te krijgen op je leven.

Leren omgaan met stress en emoties

Het omgaan met emoties, stress of traumatische ervaringen wordt ook wel ‘coping’ genoemd. Als je dat goed kunt, kun je emotionele of nare gebeurtenissen beter opvangen. Je staat steviger in je schoenen. Als ‘coping’ niet zo goed lukt, maakt dat je kwetsbaar. Je kunt het wel trainen, al gaat dat niet bij iedereen even gemakkelijk.

Stoppen met het gebruik van drugs en alcohol

Alcohol, blowen en andere middelen kunnen een rol spelen bij het ontstaan en in stand houden van een psychose. Het is belangrijk om te minderen of te stoppen, maar doe dat wel onder begeleiding. Er zijn verschillende hulpinstanties en hulpverleners die je daarbij kunnen helpen. Ook andere middelen, zoals lijm en cocaïne, kunnen een psychose uitlokken.

Gezond leven

Als je een goede lichamelijke conditie hebt, kun je beter omgaan met spanningen en moeilijkheden als het niet mee zit. Sporten en dagelijks bewegen is dus belangrijk.

Dat geldt ook voor rust, regelmaat en voldoende slaap. Tijdens de slaap herstelt je lichaam zich en komt je geest tot rust. Als je uitgerust bent, ben je weerbaarder. Goed eten en drinken, met een vaste regelmaat, helpt je om in goede lichamelijk conditie te blijven. Al deze gewone dagelijkse dingen kunnen je lichaam en geest versterken.

Heb je zelfmoordgedachten? Praat erover. Bel 0800-0113 of chat via 113.nl. 24/7 open, anoniem en vertrouwelijk.