Andere diagnoses binnen het schizofreniespectrum

Kortdurende psychotische stoornis

Als je iets meemaakt wat heftig is en veel indruk op je maakt, dan kun je een kortdurende psychose ontwikkelen. De psychotische kenmerken kunnen langer dan een dag duren maar zijn binnen een maand over. Na zo’n kortdurende psychose functioneer je weer zoals daarvoor.

Brief Limited Intermittent Psychotic Symptoms, BLIPS

BLIPS is een korte psychose, die binnen zeven dagen weer vanzelf overgaat. Zo’n BLIPS kan wel betekenen dat je psychosegevoelig bent. Een BLIPS komt regelmatig voor.

Psychotische stoornis door gebruik van middelen

Psychotische kenmerken (zoals hallucinaties en wanen) kunnen worden uitgelokt door het gebruik van middelen zoals blowen, ander drugsgebruik, alcohol of medicijnen. Als je al jong begint met blowen (cannabis) of je reageert heftig na blowen, dan ben je kwetsbaarder voor het ontwikkelen van een psychose. Dat kan ook als psychosegevoeligheid in je familie voorkomt. Als je psychosegevoelig bent kunnen de volgende middelen een psychose uitlokken; alcohol, cocaïne, XTC, amfetamine en LSD. Combinaties ervan kunnen ook dat effect hebben.

Psychotische stoornis door een lichamelijke aandoening

Psychotische kenmerken (zoals hallucinaties en wanen) kunnen ook komen door een lichamelijke aandoening of een lichamelijk probleem. Bijvoorbeeld bij een probleem in de hersenen (infectie, letsel, tumor) of in de stofwisseling of hormoonhuishouding (vitamine B12-tekort, verstoring van zout- of waterbalans).

Schizofrenie

Je krijgt de diagnose schizofrenie als je meerdere psychoses hebt gehad en tussendoor niet goed herstelt of als de psychose ernstig is en langer dan zes maanden onafgebroken duurt. In plaats van schizofrenie zeggen we steeds vaker psychosegevoeligheid, omdat dat minder stigmatiserend klinkt. We willen niet dat je bij het horen van de diagnose al denkt dat je bepaalde kenmerken hebt, dat het nooit meer overgaat of dat het een ernstige hersenafwijking is. Want iedereen is anders en uniek, en bij niemand verloopt schizofrenie hetzelfde. Psychosegevoeligheid of schizofrenie zal impact hebben op je leven, de mate waarin verschilt wel; je kunt goed leren omgaan met de psychosegevoeligheid, of herstelt er zelfs van. Maar het is ook mogelijk dat het moeilijk blijft om ermee te leven en dat je dagelijks leven eronder lijdt.

Wat is schizofrenie?

Allereerst is het een heel beladen term waar een stigma aan kleeft. Bijvoorbeeld dat het gevaarlijk is, dat die mensen zo maar iemand neersteken zonder aanleiding. En ook leeft de opvatting dat je er niets aan kunt doen; dat mensen met schizofrenie nooit meer beter worden. Beide ideeën kloppen niet. Ja, soms is iemand met schizofrenie die psychotisch is levensgevaarlijk voor een bepaalde periode, maar vaak is het tegenovergestelde het geval en loopt hij of zij zelf de kans het slachtoffer te worden van een delict. De term schizofrenie betekent ook niet gespleten persoonlijkheid. In de psychiatrie gebruiken wij het DSM-5-handboek, een classificatiesysteem. Je kijkt dan of een psychisch probleem aan een aantal voorwaarden voldoet en dan geef je er een naam aan. Schizofrenie is dus een afspraak. Dat is bijvoorbeeld nodig voor de verzekeringen.

Wanneer spreek je van schizofrenie?

Het klinisch beeld bij iemand met schizofrenie kan enorm verschillen. Voor de criteria van schizofrenie hebben wij vijf symptomen: wanen, hallucinaties, desorganisatie, ernstig chaotisch of katatoon gedrag en negatieve symptomen. Je moet twee van die symptomen hebben en een daarvan moet wanen, hallucinaties of desorganisatie zijn. En je moet door die problemen duidelijke beperkingen hebben, bijvoorbeeld op school, met je vrienden of met je relatie gaat het niet goed, je hebt er echt last van. Daarnaast moet dit alles minimaal een halfjaar duren. Als deze kenmerken aanwezig zijn, spreken we van schizofrenie. Eigenlijk betekent dit dat er sprake is van een duidelijk verhoogde kwetsbaarheid om een psychose te krijgen. Verder kan het enorm verschillen hoe het met iemand gaat. Sommigen krijgen een psychose en daarna gaat het nooit meer over. Maar er zijn ook mensen die een psychose hebben gehad en met wie het daarna het heel erg goed gaat. En er zijn mensen die daartussenin zitten, dat varieert.

Wat zijn de symptomen?

Allereerst de inhoudelijke denkstoornissen, als die ernstig zijn spreken we van wanen. Iedereen denkt wel eens dingen waarvan een ander denkt dat klopt niet helemaal, bijvoorbeeld dat telepathie bestaat, dat horoscopen waar zijn of geloven in God of Allah. Dat noemen we geen inhoudelijke denkstoornissen, omdat heel veel mensen dit denken of omdat het geen disfunctioneren geeft. Er zijn ook milde varianten, bijvoorbeeld als je na een goede voetbalwedstrijd de volgende keer de sokken die je toen aanhad weer meeneemt, dat is een vorm van magisch denken.

Uit het interview met Lieuwe de Haan, psychiater en hoogleraar psychotische stoornissen in het Amsterdam UMC, locatie AMC.

Schizofreniforme stoornis

De psychose is langdurend, maar duurt niet langer dan zes maanden. Het effect op je dagelijks leven en functioneren kan ernstig zijn, maar dat hoeft niet.

Schizoaffectieve stoornis

Je hebt psychotische kenmerken én langduriger kenmerken van een stemmingsstoornis, zoals ernstige somberheid en manische buien, deze stemmingen kunnen elkaar ook afwisselen.

Waanstoornis

Je hebt wanen, maar verder geen andere problemen of kenmerken.

Psychotische stoornis NAO (niet anders omschreven)

De psychotische kenmerken (hallucinaties, wanen, onsamenhangende spraak of gedrag) zijn niet goed in kaart te brengen en passen ook niet bij andere stoornissen binnen het spectrum.