Een doula geeft ook steun na de bevalling

Wat is een doula?

Een doula biedt ondersteuning in de aanloop naar, tijdens de bevalling en de periode erna, op fysiek en emotioneel vlak. Aan de vrouw en haar partner, maar de prioriteit ligt bij de barende vrouw. Ze helpt met alle keuzes waar ze tegenaan lopen. Een ander woord voor doula is geboortecoach. Dienende vrouw wordt ook wel gezegd (lett. vertaling uit oud-Grieks), zelf vind ik ‘zij die gidst’ beter en passender voor wat we doen. Vaak wordt de doula door de ouders toegevoegd aan het geboorteteam. Een doula vervangt niet de verloskundige of de kraamverzorgende, ze is een aanvulling. Een doula heeft geen dienst en draagt niet over aan een ander. Of een bevalling thuis begint, of in het geboortecentrum of in het ziekenhuis, ik blijf continu aan de zijde van de barende vrouw, tot enkele uren na de bevalling.

Heb je een opleiding gevolgd?

Ik heb een opleiding gevolgd aan de Doula Academie. Deze opleiding richt zich naast de fysiologische kant van bevallen ook op de bevallingen in de klinische setting. Daarna heb ik verschillende stages gelopen om ervaring op te doen. Bij verloskundige praktijken en in het Amsterdam UMC, locatie AMC, op de afdeling Verloskunde onder begeleiding van een zeer ervaren klinische doula*. Daar heb ik ook zwangerschappen mogen begeleiden van vrouwen met verschillende achtergronden. Eerstgeborenen, vaginale bevallingen na een keizersnede, traumatische ervaringen door een miskraam en andere complicaties. Nu begeleid ik één vrouw per maand, ik hoop dat het er iets meer mogen worden. Ik wil ook tijd overhouden voor cliënten voor de zorg na de bevalling. Ik ben back up van een ervaren doula, zij heeft vier á zes bevallingen per maand. Als zij ‘vast zit’ bij een bevalling en niet bij een andere bevalling kan zijn, spring ik in dat geval in.

Wat zit de meerwaarde van een doula?

De meerwaarde is de een-op-een-begeleiding en de aandacht voor de barende vrouw tijdens de bevalling. Je kunt angsten wegnemen waardoor de vrouw meer vertrouwen krijgt in de situatie en in zichzelf waardoor ze meer ontspannen is. Dat is bevorderlijk voor het verloop van het geboorteproces. Onderzoek heeft dat ook aangetoond**; betere uitkomsten, waaronder minder vraag om pijnbestrijding en minder kans dat de moeder negatief terugkijkt op de bevalling.

Hoeveel doula’s zijn er in Nederland?

Ik denk dat het er tussen de honderdvijftig en tweehonderd zijn, maar de meesten doen dit parttime. De vraag naar doula’s groeit en ook het aantal opleidingen. Met mijn keus voor de Doula Academie heb ik ook gekozen voor meer focus op de klinische setting, zeker nu er steeds meer bevallingen klinisch (ziekenhuis) plaats vinden. Ik ben opgeleid in protocollaire zorg (op gebied van de fysiologie en pathologie rond o.a. de zwangerschap en bevalling), zodat ik goed kan communiceren met zorgverleners en begrijp wat er gaande is. Zo kan ik de barende beter ondersteunen bij de keuzes die er wellicht aan bod komen.

Kom je als doula niet te veel op het terrein van de zorgverleners?

Ik heb die ervaring zelf niet gehad. Omdat het nog niet zo vaak gebeurt dat er een doula bij is, is het voor zorgverleners soms zoeken naar hun eigen rol. Zeker als de doula er eerder is dan de verloskundige. Dan is er al een vertrouwensband opgebouwd en is het voor de verloskundige zoeken wat ze kan doen. Dat kan het soms lastiger maken. Maar ik denk dat dit heel goed bespreekbaar is met een doula. Ieders intentie is het beste geboorteteam te zijn en de beste ervaring voor de barende en de baby te creëren.

Wanneer stap je erin als doula?

Dat kan verschillen, ik heb cliënten gehad die me met zes weken al vroegen, maar anderen pas bij vijfentwintig weken. Het liefst kom ik zo snel mogelijk met ze in contact zodat we elkaar goed leren kennen en kunnen voorbereiden op de bevalling.

Komt het ook voor dat vrouwen al voor de zwangerschap komen? Bij een zwangerschapswens.

Tot nu toe niet, maar ik ben ook holistisch lifestyle coach. Daar wil ik ook graag meer meedoen, omdat de pre- en perinatale periode ook vormend zijn voor iemands leven. Mensen komen soms bij me met een bepaald vraagstuk waar dan een kinderwens uit blijkt. Dan kan ik via een andere manier bijdragen. Ik heb het liefst dat we tussen de twaalf en achttien weken een kennismakingsgesprek doen. De meeste miskramen gebeuren in het eerste trimester. Eén op de vijf vrouwen maakt dat mee. Ik heb dus na die twaalf weken contact. Bij achttien tot twintig weken volgt een intakegesprek. Dan hebben we genoeg tijd om elkaar beter te leren kennen. Dan kunnen we een vertrouwensband opbouwen. Een zwangerschap is best wel ingrijpend en intiem, het moet goed voelen. Bij het intakegesprek bespreken we de wensen, behoeften en angsten met elkaar. Daarna volgt een geboorteplansessie met daaropvolgend meer praktische sessies om zo ontspannen mogelijk de bevalling tegemoet te gaan.

Wat houdt het geboorteplan in?

Ik zie het geboorteplan meer als een communicatieplan. Vooraf denken de ouders goed na over wat ze willen en wat de opties zijn, dan kunnen we dat voorbereiden. En eventueel op basis van wetenschappelijk onderzoek een weloverwogen keuze maken om goed voorbereid te zijn op de bevalling.

Wat vraag je eigenlijk bij zo’n intakegesprek?

Eerst algemene informatie; persoonlijke en contactgegevens, leeftijd, verlof en uitgerekende datum, beroep en beroep van de partner. Wie de verloskundige en de kraamzorg is. Waar en hoe ze willen bevallen en ook de medische anamnese (ziektegeschiedenis), eventuele miskramen, complicaties bij eerdere bevallingen en of er een medische indicatie is en er van tevoren dingen afgesproken moeten worden. Verder vraag ik wat de relatie is met familieleden en eventuele broers en zussen. Behoeftes en wensen moeten naar voren komen. Wat verwachten zij van de steun van hun partner. Hoe ziet hun meest ideale bevalling eruit en wat willen zij vermijden? Wat je het liefst wilt, is alleen niet altijd realistisch. En tenslotte vraag ik ook altijd naar wat zij van de ondersteuning van mij als doula verwachten.

Zijn er ook mannelijke doula’s?

Dit jaar is de eerste mannelijke doula begonnen in Nederland. Er zijn er niet veel, in de VS en Canada zijn er enkele. Van oudsher is het gebruikelijk dat er in een gemeenschap ervaren vrouwen zijn die de barende steunen in dit proces. Die natuurlijke wijsheid werd vroeger veel meer overgedragen. Als doula breng je dat een beetje terug. Als sisterhood elkaar een beetje dragen, in de voorbereiding, de bevalling en daarna.

De meeste mensen weten niet wat een doula is, hoe krijg je meer bekendheid?

Door een duidelijk beroepsprofiel. Daar kan de beroepsvereniging actiever in worden. Wat meer bekendheid over wat een doula doet en is, kan helpen. Ik hoop dat alle vrouwen die een doula hebben gehad tijdens hun bevalling, daar over willen praten. Een positieve overdracht van ervaringen. Op die manier kunnen veranderingen komen. Als doula vullen we een gat op in het systeem. Er is een hoge werkdruk en zorgverleners moeten hun aandacht verdelen over meerdere patiënten, er wordt veel van ze gevraagd. Als doula, kunnen we een stukje van die werkdruk wegnemen. Het zou fijn zijn als de doula als professioneel wordt ervaren. We doen het met heel veel passie en liefde, maar zeker ook met veel serieusheid en respect naar de zorgverleners toe, wetende wat hun rol is en waar ze rekening mee moeten houden. We kijken naar een ander stukje, de menselijke kant van de geboortezorg, zonder protocol.

De zorg na de bevalling, is dat een taak van de doula of staat dat er helemaal los van?

De verloskundige blijft verantwoordelijk ook na de bevalling, de kraamzorg verleent de eerste acht tot tien dagen zorg. Een doula kan daar een waardevolle aanvulling op zijn, ook omdat ze anders kunnen kijken naar de kraamvrouw. Een doula heeft kennis van heel veel dingen maar is niet overal specialist in. Maar ik weet de specialisten wel te vinden. Als geboortecoach neem ik de zorg na de bevalling zeker mee in de voorbereidingen, rond week zevenendertig. Dan hebben we het over wat ze kunnen verwachten en hoe ze de zorg kunnen inrichten. Als doula ben ik niet direct weg als het kind geboren is. Ik blijf nog ongeveer twee uur en laat dan met een gerust gevoel de kersverse ouders achter.

De kraamzorg komt daarna?

Ja, in het ziekenhuis is de verpleegkundige aanwezig in de eerste momenten en bij thuiskomst (afhankelijk van tijdstip en beschikbaarheid) de kraamverzorgster. Als geboortedoula blijf ik de eerste zes weken wel bereikbaar voor eventuele vragen zodat ik kan doorverwijzen naar specialisten. Acht tot veertien dagen na de bevalling, als de kraamzorg weg is, kom ik ook bij de ouders thuis om terug te blikken op de bevalling; hoe zij het hebben ervaren en hoe ik het heb ervaren. Om gaten die er zijn te vullen en eventuele foto’s en video’s te geven aan de ouders voor een stukje verwerking voor wat er is gebeurd. Tijdens de geboorte houd ik een logboekje bij van wat er gebeurd is tijdens de geboorte, dat kan ook helpen bij de verwerking.

Je bent ook kraamdoula, waar zit het verschil met de kraamzorg?

De kraamzorg geeft moeder-kind-zorg en kijkt met name medisch. Ik heb geen medische verantwoordelijkheid. Mijn focus gaat meer uit naar het welzijn van moeder op lichamelijk, mentaal en emotioneel vlak, dus met een holistische visie. Ik zorg voor haar, zodat zij kan zorgen voor haar kind en de band met het kind kan opbouwen. Lang niet iedere vrouw die ik begeleid tijdens de geboorte heeft behoefte aan complementaire kraamzorg. Toch kan het best zo zijn, dat zij in de weken na de geboorte toch behoefte hebben aan die zorg.

Hoe lang gaat de begeleiding als kraamdoula na de bevalling door?

Dat kan tot drie maanden of langer indien gewenst, maar meestal is het de eerste zes weken. De eerste veertig dagen is in veel culturen een soort heilige tijd na de geboorte. Meestal stap ik vijf dagen na de geboorte in, of als de kraamzorg weg is. Maar ook regelmatig drie tot vier weken na de geboorte als de vrouw er (bijna) door heen zit.

Wat doe je dan?

Het is een brede begeleiding, een stukje coaching, met fysieke en psychische en emotionele ondersteuning. Waar behoefte aan is, verschilt heel erg per gezin. Het hangt ook af van hoe de bevalling verlopen is. Als je ouder bent geworden, komt er zoveel bij kijken. Soms ben ik een volle week bij een gezin, een andere keer twee keer in de week een dagdeel. Ik bereid voedzame maaltijden, leg de moeder in de watten zodat zij een moment heeft voor rust, me-time en herstelbevordering. Alles wat er in haar hoofd speelt qua onzekerheid, kan ik dan wegnemen, zodat ze ontspannen kan herstellen. Ik zorg voor de moeder, zodat zij kan zorgen voor het kind. Je hoeft het als moeder niet alleen te doen. Gun jezelf die ondersteuning en zie het niet als luxe. Nederlanders hebben vaak moeite met hulp vragen en hulp ontvangen. Er gaat zoveel aandacht naar zwangerschapscursussen en die zijn heel goed en waardevol, maar de periode erna wordt een beetje vergeten. Het begint daarna pas eigenlijk.

Is er ook een opleiding voor de zorg na de bevalling?

Ja ik heb een opleiding tot postpartum care provider gedaan bij Midwife Cafe. (https://www.midwifecafe.com van Jacky Bloemraad-de Boer). Mijn opleiding was voor een deel fysiologisch en medisch en voor een deel holistisch. Hoe je met oprechte aandacht voor de vrouw kan luisteren naar wat ze nodig heeft. Een stukje voorbereiding, maar ook borstvoeding, slaap- en eetritmes, massage, ademhaling, natuurlijke kruiden en alles wat ten goede kan komen voor de vrouw. Daar was mijn opleiding op gebaseerd. De Doula Academie biedt vanaf 2022 ook een kraamtraining aan die meer gericht is op het Nederlandse systeem. Een stukje EHBO, borstvoeding, slaap- en eetritme en alles ter bevordering van het herstel van de moeder ook.

Welke vrouwen profiteren van jouw begeleiding als kraamdoula?

Allereerst vrouwen die een optimale start willen, “empowering the mother to do the mothering”. Maar vrouwen vragen mij ook bijvoorbeeld na vier weken omdat ze het echt niet meer weten. Niet omdat ze tegen een postpartum depressie aan zitten, maar wel een postpartum uitputting. Vaak is de man dan ook weer aan het werk. Vaak zijn het vrouwen die een heftige bevalling hebben gehad. Dat zie je dan ook terug in het herstel. De bevalling en het herstel vragen veel van het vrouwenlichaam, maar de zorg voor het kind gaat gewoon door. Dan kun je iemand gebruiken die je daarin ondersteunt. Vaak zie ik in korte tijd een vrouw opknappen doordat ik warme voedzame maaltijden bereid en haar de tijd en ruimte geef om te slapen. Als ik de zorg voor het kindje even overneem kan ze daarna weer beter zien en voelen waar zij of haar kind behoefte aan heeft. Als ze ervaren heeft wat die extra hulp doet, durft ze vaak ook andere hulptroepen in te schakelen. Bevallen is zoiets groots en als kraamvrouw ben je net zo kwetsbaar als je pasgeboren kindje. Je hebt je zo opengesteld, je mag langzaam jezelf weer terug gaan vinden, fysiek, maar ook emotioneel en energetisch. Daarnaast ben je van vrouw ook ineens moeder geworden, dat is een heel grote verandering, je hebt tijd nodig om jezelf weer te hervinden. Vrouwen bagatelliseren vaak hoe ze zich voelen. Ze denken dat het erbij hoort, en doen zich groter voor dan dat ze zich misschien wel voelen. Na de geboorte verandert er veel, ook in je relatie. Een partner heeft ook zo zijn verlangens en behoeftes. Het wordt vaak als prettiger ervaren om met een professional deze vragen en onzekerheden te bespreken dan met mensen in hun directe omgeving.

Kan een kraam doula ook een rol spelen in een gezin met een te vroeggeboren kind?

Bij vroeggeboorte heb je geen recht op kraamhulp (thuis), omdat gezinnen al volledige kraamzorg in het ziekenhuis hebben gehad. Transitiehulp is wel mogelijk, maar dat is vaak maar een dag, dus zou een kraam doula veel kunnen betekenen. Ouders van een vroeggeboren kindje ervaren naast blijdschap vaak veel onzekerheid en angst. De baby kan (soms aanzienlijke) gezondheidsproblemen hebben, waardoor de ouders voorzichtiger zijn, zich eerder zorgen maken en vaker contact opnemen met hun arts. Een doula kan de ouders helpen te wennen aan de nieuwe situatie en ze ondersteunen met aandacht, begrip en praktische informatie. Zoals bij het geven van borstvoeding die vaak wat moeizamer gaat. Ook als ouders problemen hebben met de hechting doordat hun kindje lang op de NICU heeft gelegen, kan een doula goed van pas komen. Net als voor broers en zussen die niet de kans hebben gehad om een band te krijgen.

Als doula is het altijd even zoeken naar de beste manier van ondersteuning voor de ouders en het kind. Belangrijk daarbij is om altijd bij de eigen expertise te blijven. Een doula moet natuurlijk wel op de hoogte zijn van de gezondheidssituatie van de vroeggeboren baby. Sommige kindjes komen thuis met sondevoeding, medicatie, therapeutische behandelplannen, hartmonitors, etc. Een doula moet daarom de meest voorkomende ziektes, risico’s en signalen weten te herkennen, zodat op tijd een expert ingeschakeld kan worden.

Zou iedere vrouw een doula moeten hebben?

Ja, daar zou iedereen baat bij hebben. Ook in het latere verloop na de geboorte heeft dat heel veel voordelen en sluit ook goed aan bij de huidige opvatting dat de eerste duizend dagen zo belangrijk zijn in de ontwikkeling van een kind. Healing the earth by healing birth. Dat vind ik wel een toepasselijke quote. Het zijn niet onze kinderen die de toekomst bepalen, maar de toekomstige ouders die dat doen in de manier waarop hun kinderen op de wereld gezet worden.

Bronvermelding

• *Catharina Ooijens, klinische doula, Amsterdam UMC, locatie AMC
• ** https://www.cochrane.org/CD003766/PREG_continuous-support-women-during-childbirth & https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD004667.pub5/full