De embryonale ontwikkeling
Als een eicel met een zaadcel is samengesmolten, ontwikkelt de bevruchte eicel zich in veertig weken tot een baby. Een ongelooflijk complex en bijzonder proces dat we de embryonale ontwikkeling noemen. Het bestaat uit heel veel verschillende stappen die elkaar beïnvloeden en opvolgen. Daarnaast spelen diverse in- en uitwendige factoren een rol.
Een variatie in de embryonale ontwikkeling
Tijdens de embryonale ontwikkeling gaat er wel eens iets anders dan in de meeste gevallen. Dan verloopt een stap anders dan verwacht. Iedereen heeft zulke variaties, maar als je lichaam deze op kan vangen of als de variatie heel klein is, merk je dat niet.De embryonale ontwikkeling kan bijvoorbeeld anders verlopen door veranderingen in het genetisch materiaal, ziekte of medicijngebruik van de moeder, infecties en nog veel meer. Maar heel vaak is er geen oorzaak. Kleine variaties in het genetisch materiaal noemen we mutaties. Ieder mens heeft ze. Veel mutaties worden nooit opgemerkt, daar heb je dan ook geen last van. Maar als ze op een deel van een chromosoom liggen dat belangrijke genetische informatie bevat, kan dat wel merkbaar zijn, zoals bij een hartafwijking of een variatie in de geslachtsontwikkeling.
De geslachtsontwikkeling tijdens de vroege zwangerschap
De ontwikkeling van het biologisch geslacht, zoals die in de meeste gevallen verloopt, verloopt in drie stappen:- Je geslachtschromosomen, die bij de bevruchting worden samengevoegd, bepalen de vorming van het chromosomale geslacht. Je geslachtschromosomen spelen een belangrijke rol bij de volgende stap, de ontwikkeling van de geslachtsklieren.
- Je geslachtsklieren ontwikkelen zich mannelijk (testes) of vrouwelijk (eierstokken), dit noemen we de vorming van het gonadale geslacht. Je geslachtsklieren en hun hormonen spelen een belangrijke rol bij de volgende stap, de vorming van de uitwendige en de inwendige geslachtsdelen.
- Tot je inwendige geslachtsdelen behoren zaadleiders en bijballen of eileiders, baarmoeder en een deel van de vagina.
- Je uitwendige geslachtsdelen ontwikkelen zich mannelijk (penis, balzak) of vrouwelijk (schaamlippen, vagina), dit noemen we de vorming van het uitwendige geslacht. Je krijgt een mannelijk of vrouwelijk uiterlijke verschijningsvorm (fenotype).
Stapsgewijs
Vorming van het chromosomale geslacht
Ieder mens heeft 23 paar chromosomen, elk paar bestaat uit twee dezelfde chromosomen. In totaal heb je dus 46 chromosomen. Een chromosoom bestaat uit genen (erfelijk materiaal), die in een heel lange sliert zijn opgerold. In deze genen zit de erfelijke informatie die bepalend is voor de opbouw en het functioneren van je lichaam. Het 23e paar chromosomen bestaat uit twee geslachtshormonen. Jongens hebben een X- en een Y-chromosoom (46,XY) en meisjes twee X-chromosomen (46,XX).Als een zaadcel en een eicel worden aangemaakt, krijgen ze willekeurig maar één chromosoom van elk paar, dus de zaadcel van de vader (46,XY) bevat óf 23,X óf 23,Y en de eicel van de moeder (46,XX) altijd 23,X.
Als bij de bevruchting een eicel (23,X) en een zaadcel (23,Y of 23,X) samensmelten, komt ook het genetisch materiaal samen, waardoor een dubbel chromosomenpaar 46,XY of 46,XX ontstaat. Bij de bevruchting is je chromosomale geslacht dus al gevormd.
Ontwikkeling van de geslachtsklieren
De ontwikkeling van de geslachtsklieren verloopt de eerste zes weken gelijk, er is dus uitwendig nog geen verschil tussen een mannelijk en een vrouwelijk embryo te zien. De in- en uitwendige geslachtsorganen zijn nog hetzelfde. In de onderbuik zitten de voorloper van de de oergonaden en twee dubbelzijdige buizen, de Müllerse buis en de Wolffse buis. De oergonaden groeien uit tot testes óf eierstokken. De Müllerse buis groeit alleen bij het vrouwelijke embryo uit en de Wolffse buis allen bij het mannelijke embryo.Uitwendig hebben alle embryo’s aan de buitenkant een klein genitaal uitsteeksel met een spleet, urethrale plooien erachter en zwellingen of wallen ernaast.
Vorming van de geslachtsklieren
Tussen de zevende en tiende week ontwikkelen de oergonaden zich verder onder invloed van de geslachtschromosomen, ook vele andere genen op andere chromosomen spelen hierbij een rol. De geslachtsorganen worden mannelijk (testes) of vrouwelijk (eierstokken). De mannelijke foetus heeft zowel een X- als een Y-chromosoom. Verschillende genen, waaronder het SRY-gen op het Y-chromosoom, onderdrukken de uitgroei van de oergonade tot eierstok. De oergonade groeit daardoor uit tot zaadbal, een testis. Als de testes (zaadballen) voldoende ontwikkeld zijn, kunnen ze twee soorten hormonen aan gaan maken; testosteron en anti-Müllers hormoon (AMH). Deze twee hormonen zijn erg belangrijk voor de vorming van de inwendige en uitwendige geslachtsdelen en de verdere mannelijke ontwikkeling.De twee eierstokken gaan in een later stadium oestrogeen aanmaken, testosteron en AMH maken ze niet aan. Door de afwezigheid van testosteron en AMH en de aanmaak van oestrogeen komt de vorming van de inwendige en uitwendige geslachtsdelen en de verdere vrouwelijke ontwikkeling op gang
Vorming van het inwendige geslacht
Als de testes (zaadballen) voldoende ontwikkeld zijn, kunnen ze twee soorten hormonen aan gaan maken; testosteron en anti-Müllers hormoon (AMH). Deze twee hormonen zijn erg belangrijk voor de verdere mannelijke ontwikkeling. Door testosteron groeit de dubbelzijdige Wolffse buis uit tot twee zaadleiders en worden de bijballen en zaadblaasjes gevormd, en door AMH verdwijnt de dubbelzijdige Müllerse buis.De twee eierstokken gaan in een later stadium oestrogeen aanmaken, testosteron en AMH maken ze niet aan. De Müllerse buis blijft bestaan (omdat er geen AMH wordt aangemaakt) en groeit uit tot baarmoeder, eileiders en het bovenste deel van de vagina. De Wolffse buis verdwijnt bijna helemaal, er blijft een kleine hoeveelheid restweefsel over.
Vorming van het uitwendige geslacht
Tussen de negende en de veertiende week ontwikkelen de uitwendige geslachtsdelen zich verder.Bij de mannelijke foetus wordt het testosteron omgezet in dihydrotestosteron, een hormoon dat effect heeft op de vorming van de prostaat en de uitwendige geslachtsdelen. Zo wordt de penis gevormd; het genitale uitsteeksel groeit uit tot de eikel, de urethrale plooien worden langer, groeien naar elkaar toe, sluiten zich en vormen zo de schacht van de penis met de plasbuis er middenin. De plasbuis mondt uit in het midden van de eikel. De balzak ontstaat ook door invloed van het hormoon; de wallen die naast het genitale uitsteeksel liggen groeien naar elkaar toe en versmelten, beginnend van onder bij de anus richting penis, als een soort ritssluiting en vormen zo de balzak (scrotum). Tegen het einde van de zwangerschap dalen de twee testes, onder invloed van hormonen als testosteron, AMH en insuline-like-factor-3 (INSL3), vanuit de buikholte naar de balzak in.
Omdat bij de vrouwelijke foetus geen testes ontstaan, is er geen testosteron en dus ook geen dihydrotestosteron aanwezig, hierdoor ontwikkelt het geslacht zich vrouwelijk. Het genitale uitsteeksel groeit uit tot de clitoris, de spleet tot de vaginaopening, uit de wallen ontstaan de grote schaamlippen (labiae) en uit de urethrale plooien de kleine schaamlippen.
-
Mensen verschillen van elkaar, niemand is hetzelfde. We verschillen van huidskleur, haarkleur, lengte, gedrag, humor en ga zo maar door. Een deel van deze verschillen zie je aan de buitenkant, maar het merendeel zie je niet direct.
-
Als een eicel met een zaadcel is samengesmolten, ontwikkelt de bevruchte eicel zich in veertig weken tot een baby. Een ongelooflijk complex en bijzonder proces dat we de embryonale ontwikkeling noemen.
-
Tijdens de puberteit verandert je lichaam stap voor stap, je wordt volwassen. Hierbij zijn veel hormonen en organen betrokken.
-
Meestal ontwikkelt je geslacht zich mannelijk of vrouwelijk, maar de geslachtsontwikkeling kan ook anders verlopen. Je kunt een andere combinatie van chromosomen, genen, geslachtsklieren, uitwendig geslacht en hormonen hebben, waardoor je naast mannelijke ook vrouwelijke kenmerken hebt.
-
Als je 46,XY-DSD hebt, heb je wel mannelijke geslachtschromosomen (46,XY) maar een andere geslachtsontwikkeling, waardoor de mannelijke ontwikkeling of virilisatie (= vermannelijking) niet of onvoldoende op gang komt.
-
Je kunt een tekort aan testosteron en AMH krijgen als je geslachtsklieren onvoldoende of helemaal niet werken. Zoals bij gonadale dysgenesie of het testiculaire regressiesyndroom.
-
Sommige kinderen met 46,XY hebben een mutatie in het AMH-gen waardoor ze minder AMH aanmaken. Anderen hebben een mutatie in het AMH-receptor-gen. Je hebt dan PMDS.
-
Als kinderen met 46,XY tijdens de embryonale ontwikkeling onvoldoende testosteron aanmaken, komt de vermannelijking (virilisatie) niet goed op gang of zelfs helemaal niet, de geslachtelijke ontwikkeling verloopt dan anders. Zoals bij congenitale bijnierhyperplasie (CAH) of Leydigcelhypoplasie.
-
Als je een tekort hebt aan het enzym 5a-RD-2 maak je wel genoeg testosteron, maar kan dit niet omgezet kan worden in het actieve DHT (dihydrotestosteron).
-
Als de androgeenreceptoren niet werken, dan kunnen de hormonen testosteron en dihydrotestosteron (DHT) hun werk niet doen. Je lichaam is dan ongevoelig voor androgenen, zoals bij het androgeen ongevoeligheidssyndroom (AOS).
-
Normaal gesproken mondt je plasbuis uit op de top van de penis, de opening zit in het midden van de eikel. Als dat niet zo is, heb je een hypospadie. Dit komt vaak spontaan voor. Soms is een vorm van DSD de oorzaak.
-
Kinderen met 46,XX-DSD hebben een variatie in de geslachtsontwikkeling door blootstelling aan mannelijke hormonen, waardoor virilisatie kan optreden en er mannelijke kenmerken worden ontwikkeld.
-
Soms maken kinderen met 46,XX tijdens de embryonale ontwikkeling meer mannelijke hormonen, androgenen, aan. Hierdoor krijg je vermannelijking of virilisatie. De bijnieren zijn hier verantwoordelijk voor en wordt ook wel adrenogenitaal syndroom (AGS) genoemd.
-
Tijdens de zwangerschap gaan de stoffen vanuit de bloedbaan van je moeder via de moederkoek naar je eigen bloedbaan. Zo kun je te veel androgenen krijgen, waardoor vermannelijking of virilisatie optreedt.
-
Het MRKH syndroom kenmerkt zich door een afwezige of onderontwikkelde baarmoeder en vagina.
-
Een mens heeft 46 (23 paar) chromosomen; 22 paar autosomen en twee geslachtschromosomen. Alle lichaamscellen bevatten 46 chromosomen, behalve de zaadcellen en de eicellen.
-
Het syndroom van Klinefelter is een chromosomale afwijking die alleen voorkomt bij mannen. Je krijgt het als je vader of moeder je een extra X-chromosoom doorgeeft, doordat er een extra in hun zaadcel of eicel zit (fout in de meiotische deling).
-
Het syndroom van Turner is een chromosomale afwijking die alleen voorkomt bij vrouwen. Het ontstaat als er een X-chromosoom te weinig wordt doorgegeven door je vader of je moeder, waardoor je maar één goedwerkend X-chromosoom hebt in elke lichaamscel.
-
Een afwijkend geslachtschromosomenpatroon in mozaïekvorm kan op meerdere manieren ontstaan.
-
Als de ontwikkeling van je geslachtsklieren vroeg in de embryonale ontwikkeling anders verloopt, kun je geslachtsklieren hebben die testesweefsel én eierstokweefsel bevatten, ook is het mogelijk om een testis én een eierstok te hebben. We spreken dan van ovotesticulaire DSD.
-
Omdat er zo veel verschillende vormen van DSD zijn, zijn er meerdere onderzoeken en testen mogelijk om vast te stellen of je DSD hebt, en zo ja, welk type.
-
Je genderidentiteit is het geslacht waarbij je je goed voelt, waarbij je het gevoel hebt ‘ja, dit klopt, dit ben ik’. Voor sommigen klopt het om meisje te zijn, voor anderen om jongen te zijn en voor weer anderen om beide te zijn, dus niet het een óf het ander.
-
Verschillende ziekenhuizen hebben een speciaal team waarin meerdere specialisten en experts op het gebied van DSD samenwerken: onder anderen een kinderarts-endocrinoloog, kinderradioloog, kinderchirurg, kinderuroloog, kindergynaecoloog, kinderpsycholoog, klinisch geneticus, chemicus (van het laboratorium) en ethicus kunnen je begeleiden en behandelen
