Hereditaire elliptocytose en hereditaire pyropoikilocytose Pyruvaatkinase-deficiëntie en glucose-6-fosfaat-dehydrogenase-deficiëntie

Afwijkende vorm van de rode bloedcel door een afwijkende vorming van de membraan

Met hereditaire elliptocytose word je geboren, de aandoening ontstaat door een afwijkende vorm van de rode bloedcellen. Die zijn ovaal van vorm (de vorm van een ellips) en heten elliptocyten. Sferocyten (bolle rode bloedcellen) en poikilocyten (verschillende vormen van rode bloedcellen) kunnen ook voorkomen.

Hereditaire pyropoikilocytose is een ernstige vorm van elliptocytose, je wordt er ook mee geboren. Bij hereditaire elliptocytose en hereditaire pyropoikilocytose zorgt een verandering in je genen (een mutatie, meestal autosomaal dominante overerving) voor een andere opbouw van de celwand (celmembraan) van de rode bloedcel waardoor deze een andere vorm krijgt. Hierdoor zijn de rode bloedcellen kwetsbaar en raken ze makkelijker beschadigd, en door hun afwijkende vorm kunnen ze hun werk, namelijk de gasuitwisseling van zuurstof en kooldioxide, minder goed doen.

Elke dag ruimen je milt en je lever beschadigde en oude rode bloedcellen op, waarna deze worden afgebroken, dat is normaal. Bij hereditaire elliptocytose en hereditaire pyropoikilocytose worden er veel meer afgebroken omdat ze vanwege hun afwijkende vorm beschadigd raken waarna ze worden opgeruimd. Bij hereditaire elliptocytose gebeurt dat in een op de tien gevallen en bij hereditaire pyropoikilocytose bij bijna iedereen. Deze versnelde afbraak van rode bloedcellen noemen we hemolyse. Als reactie daarop maakt je lichaam in een hoog tempo nieuwe rode bloedcellen aan, maar als er meer worden afgebroken dan aangemaakt, krijg je een tekort aan rode bloedcellen, dit noemen we bloedarmoede of anemie. Als je sferocytose, elliptocytose of pyropoikilocytose hebt, krijg je een hemolytische anemie. Zowel de anemie als de hemolyse (de verhoogde afbraak van de rode bloedcellen) kan klachten geven waarvoor behandeling nodig is. Welke behandelingen er zijn vind je bij: ‘Waar kun je last van hebben?’ en ‘Wat kun je eraan doen?’

Een kortere levensduur van de rode bloedcel door een enzymtekort

Je rode bloedcellen krijgen energie van een aantal enzymen. Die energie hebben ze nodig om goed te kunnen werken. De hoeveelheid energie bepaalt ook hoe lang de cel leeft. Zonder energie kan de cel zijn werk niet meer kunnen doen en sterft hij. Dit komt voor bij aandoeningen waarbij in de rode bloedcel bepaalde enzymen onvoldoende werkzaam zijn, zoals pyruvaatkinase of glucose-6-fosfaat-dehydrogenase.

Pyruvaatkinase-deficiëntie, PK-deficiëntie, is een zeldzame, aangeboren aandoening waarbij het enzym pyruvaatkinase in je rode bloedcellen onvoldoende werkzaam is. Het ontstaat door een verandering in je genen, een mutatie (meestal autosomaal recessieve overerving). Hoeveel last je ervan hebt, verschilt van persoon tot persoon. Als je een lichte vorm van hemolyse hebt en je lichaam genoeg nieuwe rode bloedcellen aanmaakt om de afbraak op te vangen, heb je er (bijna) geen last van, maar je kunt ook een ernstige vorm van hemolyse hebben, waardoor je ernstige bloedarmoede krijgt.

Hoe zit het met pyruvaatkinase-deficiëntiepatiënten?

Bij pyruvaatkinase-deficiëntie (PKD) wordt de milt ook vaak verwijderd. De problematiek is vergelijkbaar met hereditaire sferocytose. Bij hereditaire sferocytose is het ziektebeloop gemiddeld genomen iets milder dan bij pyruvaatkinase-deficiëntie, maar ook daar zien we patiënten met ijzerstapeling.

Wordt pyruvaatkinase-deficiëntie ook wel eens op latere leeftijd gediagnosticeerd?

80% van de pasgeboren kinderen met pyruvaatkinase-deficiëntie en hereditaire sferocytose krijgt direct na de geboorte neonatale icterus (geelzucht). Het voordeel van hereditaire sferocytose is dat je afwijkingen aan de vorm van de rode bloedcel kunt zien onder de microscoop. Bij pyruvaatkinase-deficiëntie vind je die afwijkingen niet. Alleen de ernstigste vormen van neonatale icterus worden door de kinderarts gezien, en dan wordt de diagnose meestal gesteld. Als het echter een milde vorm van geelzucht is, waarbij de pasgeborene even in het zonlicht wordt gelegd, dan kan het jaren duren voordat de diagnose chronische hemolyse (bloedafbraak) wordt gesteld. Ik heb een patiënt gehad die pas rond zijn vijftigste klachten van bloedarmoede en moeheid kreeg, overal te rade ging en vijftien jaar later pas de diagnose pyruvaatkinase-deficiëntie kreeg.

Eduard van Beers is hematoloog voor volwassenen in het UMC Utrecht.

Glucose-6-fosfaat-dehydrogenase-deficiëntie, G6PD, is een aangeboren aandoening waarbij het enzym glucose-6-fosfaat-dehydrogenase in je rode bloedcellen niet goed werkt. G6PD-deficiëntie komt best vaak voor, wereldwijd bij meer dan 400 miljoen mensen. De aandoening ontstaat door een verandering in je genen, een mutatie (X-gebonden overerving, gebonden aan geslachtschromosoom X).

Hoeveel last je ervan hebt, verschilt van persoon tot persoon. Je kunt soms ineens last krijgen van hemolyse door een infectie of door bepaalde medicijnen (uitlokkende factoren). Je kunt ook de hele tijd veel last hebben van hemolyse, waardoor je ernstige bloedarmoede hebt. Dit noemen we een acute hemolytische anemie. In het normale dagelijkse leven is er geen sprake van een anemie en ook niet van hemolyse, maar dit kan dus plotseling ontstaan. In heel zeldzame gevallen kan er ook sprake zijn van een chronische hemolytische anemie, waarbij voortdurend sprake is van een verhoogde bloedafbraak.