Dialyse: nierfunctievervanging
Als de werking van je nieren onder de 10% komt, heb je nierfunctie vervangende therapie nodig. Er zijn drie manieren:
Dialyse is het kunstmatig filteren van afvalstoffen uit je bloed en het verwijderen van overtollig water. Als filter wordt een membraan gebruikt (een dun laagje cellen) dat grote stoffen zoals eiwitten en bloedcellen niet doorlaat maar kleine stoffen zoals zouten en afvalstoffen en water wel.
Dialyse kan ongeveer 10% van je normale nierfunctie overnemen. Het werkt dus lang niet zo goed als een normaal functionerende nier of een niertransplantatie. Je hebt het nodig totdat er een donornier beschikbaar is.
Ook kan dialyse nodig zijn als je nieren tijdelijk niet werken, zoals bij acute nierinsufficiëntie. Als ze weer werken, is dialyse niet meer nodig.
Starten van dialyse
Als je chronische nierinsufficiëntie hebt, raakt de verhouding tussen de zuurgraad en de mineralen in je lichaam verstoord en kun je hyperkaliëmie krijgen (te hoog kaliumgehalte in je bloed). Door verzuring en overvulling met water krijg je hoge bloeddruk, longoedeem (vocht in je longen) en kun je heel benauwd worden. Door nierinsufficiëntie kun je ook last van pericarditis krijgen (ontsteking van je hartzakje door verhoogd ureum), neuropathie (schade aan zenuwen en als gevolg daarvan tintelingen in je armen en benen), stuipen en coma.
Het principe van dialyse
Bij dialyse geeft je bloed overtollige stoffen af aan een spoelvloeistof, ook wel dialysevloeistof (dialysaat) genaamd. Tussen je bloed en de dialysevloeistof zit een vlies (membraam), dit is half doorlaatbaar, zodat de stoffen die uit je bloed moeten erdoor kunnen. Via het principe van diffusie en osmose (stofjes in een vloeistof bewegen van een plaats waar de concentratie hoog is naar een plaats waar de concentratie laag is) gaan de zouten, mineralen en afvalstoffen uit je bloed, door de membraan heen naar de dialysevloeistof, totdat er een evenwicht is bereikt en de concentratie in het bloed even hoog is als in de vloeistof. Met behulp van convectie of ultrafiltratie (onder hoge druk wordt vocht door de membraan naar de dialysevloeistof geleid) wordt overtollig vocht afgevoerd. Dan kan de dialysevloeistof (ook wel badwater genaamd) worden weggegooid. Je afvalstoffen zijn dan op een kunstmatige manier verwijderd.
Peritoneale dialyse
Er is ook een vorm van dialyse waarbij je buikvlies wordt gebruikt als membraan. Je buikvlies (peritoneum) ligt als een bescherming om de organen in je buik. Het is opgebouwd uit heel veel kleine haarvaten. De dialysevloeistof (een soort zout water met een hoog glucosegehalte) loopt via een siliconenkatheter (een zachte slang) in je buikholte. Voor het plaatsen van die katheter heb je een kleine operatie nodig. De vloeistof zuigt afvalstoffen in vier uur tijd op die door het buikvlies er naartoe stromen (door diffusie). Daarna moet de dialysevloeistof weer weglopen. Het leeg laten lopen en weer vullen duurt een halfuur. Omdat in de vloeistof ook veel glucose zit, trekt dit water uit je lichaam naar het dialysaatvocht aan; hiermee kun je extra vocht kwijtraken als dat nodig is. Dit laatste komt tot stand door osmose. Vaak wordt peritoneale dialyse ’s nachts gedaan.
Na een paar jaar kan peritoneale dialyse moeilijker of zelfs onmogelijk worden omdat je buikvlies slijt door de dialyse. Vooral als je buikvliesontstekingen hebt gehad kan het dikker worden.
Hemodialyse
Voor hemodialyse wordt een kunstnier gebruikt. Die bestaat uit dunne kunststof haarvaatjes die een half doorlaatbare membraan vormen. Via een slangetje (dialyselijn in bloedvat of een shunt) wordt je bloedvat verbonden met de kunstnier en kan je bloed erdoorheen stromen, in tegengestelde richting van de dialysevloeistof. De dialysevloeistof komt in contact met de membraan (maar niet rechtstreeks met je bloed), en neemt de afvalstoffen en mineralen op in je bloed. Het bloed stroomt na zuivering in de kunstnier terug naar je lichaam via een tweede verbindingsslangetje. De dialysevloeistof wordt weggegooid. Tijdens één dialyse gaat al het bloed in je lichaam acht tot twaalf keer door het filter van de kunstnier. De dialysemachine zorgt voor de juiste druk van het bloed en de juiste temperatuur van dialysevloeistof. Hemodialyse gebeurt op basis van diffusie, osmose en convectie (ultrafiltratie).
Tijdens de hemodialyse kun je lezen, huiswerk maken, tv-kijken of uitrusten.
Shunt
Een shunt is een veilige, rechtstreekse verbinding tussen een arterie (slagader) en een vene (ader) in je arm. De shunt wordt tijdens een kleine operatie aangelegd. Tijdens de dialyse prikt een gespecialiseerde verpleegkundige met een speciale naald de shunt aan om de verbinding te maken met de dialysemachine.
Hemofiltratie
Als de druk in het bloed hoger is dan in de dialysevloeistof, kan er extra vocht door het dialysefilter worden geperst. Dit heet hemofiltratie. Zo kan de dokter bepalen hoeveel stoffen er uit het bloed moeten worden gehaald. Hemofiltratie werkt dus hetzelfde als het filteren van je bloed in de glomerulus.
De praktijk
Het verschil tussen hemodialyse en peritoneale dialyse.
| Eigenschap | Peritoneale dialyse | Hemodialyse |
|---|---|---|
| Plaats | Thuis of op school of het werk | Ziekenhuis, dialysecentrum of thuis (nachtelijke dialyse) |
| Frequentie | Elke dag vier tot vijf keer of ’s nachts. Continu proces. | Drie tot vijf keer per week overdag. Vier tot vijf per week ’s nachts. |
| Duur van de sessie | Continu. Wisseling vloeistof duurt ongeveer veertig minuten | Vier tot vijf uur |
| Complicaties | Buikvliesontsteking. Falen van werking buikvlies. | Infectie van de shunt of dialyselijn. Dichtgaan van de shunt of dialyselijn. |
| Mobiliteit | Rondlopen mogelijk tijdens dialyse | Vast aan apparaat tijdens dialyse |
| Bijwerkingen | Volle buik, misselijk, spugen | Spierkrampen, lage bloeddruk, duizeligheid, misselijkheid, algehele zwakte |
| Effect op bloedwaarden | Gelijkmatiger | Grotere schommelingen waardoor klachten |
| Ontgifting van ureum | Technisch beter uitvoerbaar bij hemodialyse | |
| Kans op hoge bloeddruk, botproblemen, bloedarmoede | Evenveel kans | Evenveel kans |
| Operatie voor aanleggen verbinding | Ja | Ja |
| Dieet | Ja | Ja |
| Vochtbeperking | Ja (meestal) | Ja (meestal) |
| Medicijnen | Ja (meestal minder) | Ja |
Dieet en medicijnen
Omdat dialyse je nierfunctie maar voor 10% kan overnemen, heb je een speciaal dieet nodig. Met minder vocht, ongeveer een halve liter per dag, en minder natrium- en kaliumzout, behalve als je juist veel zout verliest. Je moet wel voldoende eiwit binnenkrijgen om te groeien. Volwassenen mogen juist niet te veel eiwit eten omdat er dan te veel ureum ontstaat als afvalproduct, wat niet goed is voor de hersenen.
Omdat fosfaat niet goed uit je bloed gefilterd wordt bij dialyse, krijg je fosfaatbinders om het fosfaatgehalte te beperken. Daarnaast krijg je medicijnen tegen hoge bloeddruk en het hormoon epo voor de aanmaak van rode bloedcellen.
Verder kun je ook multivitaminen krijgen en wordt gecontroleerd of je alle vaccinaties hebt gehad. Je krijgt ook een extra vaccinatie tegen waterpokken en soms andere als BMR, rota, HPV. Hepatitis B zit tegenwoordig in het Rijksvaccinatieprogramma en is dus meestal niet meer nodig.
-
Je nieren vormen samen met je blaas en urinewegen het urinestelsel. Je urinestelsel zorgt voor de aanmaak, opslag en afvoer van urine. Daar komt heel wat bij kijken, maar je nieren spelen de hoofdrol.
-
Ieder mens heeft twee nieren. Een volwassen nier is ongeveer tien tot twaalf centimeter lang, zes cm breed en vier cm diep. Je nieren liggen achter in je rug, net onder je onderste rib. Ze zien eruit als een bruine boon.
-
In dit hoofdstuk laten we zien hoe de nieren, de blaas en urinewegen zich ontwikkelen in een menselijk embryo en welke afwijkingen kunnen ontstaan. We weten steeds beter welke genen daarbij een rol spelen en in welke ontwikkelingsfase aangeboren afwijkingen kunnen ontstaan.
-
Je nieren zorgen voor het zuiveren van je bloed, het op peil houden van de zouten, eiwitten en zuurgraad in je bloed en het regelen van je bloeddruk. Met de aanmaak van urine bepalen ze ook de hoeveelheid vocht die je lichaam verlaat.
-
Wanneer je nieren niet goed werken kun je allerlei klachten krijgen.
-
Als je nieren meer dan zes maanden minder goed werken, heb je chronische nierinsufficiëntie. Als het nog slechter wordt, ondanks dieet en medicijnen, en je nieren helemaal niet meer werken, heb je terminale nierinsufficiëntie.
-
Afwijkingen aan nieren en urinewegen die voor je geboorte ontstaan, noemen we CAKUT (congenital anomalies of the kidney and urinary tract). Ongeveer 40% van de kinderen met nierinsufficiëntie heeft zo’n aangeboren (congenitale) afwijking van de urinewegen.
-
Sommige nierziekten zitten in de familie, ze worden steeds van ouder op kind doorgegeven. Het bekendste voorbeeld is polycysteuze nieren. Dan zitten er kleine met vocht gevulde blaasjes in je nieren. Omdat het er in de loop van de tijd steeds meer worden, gaat je gewone nierweefsel kapot. Er is geen behandeling voor.
-
Acute glomerulonefritis is een ontsteking van de glomeruli. Je kunt het krijgen als afweerreactie op een keel- of een huidinfectie door een virus of een bacterie. Vooral streptokokken zijn berucht.
-
Als je een systeemziekte hebt, heeft je hele lichaam daar last van. Het zijn vaak ziekten die te maken hebben met de cellen in je bloed, zoals afweercellen (witte bloedlichaampjes). Omdat je nieren zo veel bloed zuiveren, kunnen deze ziekten ook schade toebrengen aan je nieren. Voorbeelden zijn lupus nefritis en diabetes mellitus (suikerziekte).
-
Nefrotisch syndroom ontstaat door een niet goed werkende nier, waarbij oedeem (opeenhoping van vocht in de weefsels) optreedt door een te laag eiwitgehalte (albumine) in het bloed en verlies van eiwitten in de urine. Als je veel eiwitten uitplast via de urine, krijgt je bloed een laag eiwitgehalte.
-
Bij acute tubulusnecrose gaan de tubuli in je nefronen stuk, waardoor je nieren tijdelijk of voorgoed niet meer werken.
-
Er zijn zeldzame, genetische ziekten waarbij je lichaam stoffen produceert die alleen schadelijk zijn voor de nieren, waardoor je chronische nierinsufficiëntie kunt krijgen. Daarnaast zijn er syndromen waarbij door een genetische afwijking diverse organen niet goed werken, waaronder je nieren.
-
In dit hoofdstuk beschrijven we op welke manieren je je nieren in beeld kunt krijgen, en welke andere nieronderzoeken er zijn.
-
Ook al kan je nierziekte niet worden genezen, toch is het heel belangrijk om de gevolgen ervan te beperken.
-
Als de werking van je nieren onder de 10% komt, heb je nierfunctie vervangende therapie nodig. Er zijn drie manieren:
-
Als je nieren voor minder dan 20 tot 25% werken, kijkt de kindernefroloog of transplantatie nodig en mogelijk is. Dan krijg je een nier van een donor waardoor alle functies van de nier weer kunnen worden uitgevoerd. Dit is een groot voordeel ten opzichte van dialyse.
